Değerli Ailelerimiz,
KAÇUV’un sizlere “Umut” ile eşlik ettiği bu yolda Sosyal Hizmet Uzmanları olarak yayınlayacağımız içerikler ile kaynaklarınızı çoğaltmayı ve sizleri daha da güçlendirmeyi diliyoruz.
“Umut Ailesi Soruyor, KAÇUV Sosyal Hizmet Birimi Yanıtlıyor” yazı dizimizin yirmi birinci yazısı olan “Sağlıkta İnsan Odaklı Yaklaşım: Tıbbi Sosyal Hizmet” başlıklı yazımızı sizler için derledik. Fayda sağlamasını dileriz.
Edanur Doğrucan
Sosyal Hizmet Uzmanı
Yayın Tarihi: 28.07.2025
Sağlıkta İnsan Odaklı Yaklaşım: Tıbbi Sosyal Hizmet
Dünya Sağlık Örgütü tarafından sağlık kavramı, yalnızca hastalığın veya engelliliğin olmaması değil, kişinin bedensel, ruhsal ve sosyal açıdan iyilik hali olarak tanımlanmaktadır. Bu tanım, bireylerin sağlık hizmetinden yararlanırken yalnızca hastalığın tedavi edilmesi anlayışının yerine kişilerin iyilik halinin artırılmasını hedefleyen bütüncül bir anlayışın en belirgin göstergesidir. Bireylerin hasta olmasını etkileyen beşeri, kültürel, fiziksel ve çevresel birçok etken bulunmaktadır. Bu yaklaşım hastaların sadece biyolojik olarak değil, sosyal ve psikolojik olarak değerlendirilmesinin ve desteklenmesinin gerektiği sonucunu ortaya koymaktadır. Bireyler sağlık hizmetinden yararlanırken doktor ve hemşire gibi sağlık çalışanlarının yanında psikolog ve sosyal hizmet uzmanı gibi diğer meslek gruplarına da ihtiyaç duyabilmektedir. Bu nedenle kişilerin iyi oluş halinin korunması ve sürdürülebilirliğinin sağlanması için sağlık kurumlarında çeşitli meslek grupları yer almaktadır.
Sosyal hizmet nedir?
Sosyal hizmet, bireylerin, grupların ve toplumun yaşam kalitesini artırmayı hedefleyen, adalet ve insan hakları temellerini ilke edinen bir mesleki disiplindir. Sosyal hizmet, toplumun dezavantajlı gruplarına sosyal işlevselliklerini kazandırmayı, kişilerin ihtiyaçlarını bağımsız halde karşılayabilmelerini ve güçlenmelerini hedeflemektedir. Bu alanda lisans eğitimini tamamlamış kişilere “sosyal hizmet uzmanı” unvanı verilmektedir. Sosyal hizmet uzmanı, danışanların beslenme, barınma, güvenlik gibi temel ihtiyaçları ve psikolojik ihtiyaçlarının karşılanmasını; kişilerinin becerilerinin artırılması, bilgiye ve doğru kaynağa ulaşma kapasitelerinin güçlendirilmesini destekleyen çeşitli müdahalelerde bulunmaktadır. Sosyal hizmet mesleği; sağlık, yoksulluk, ihmal ve istismar, yaşlılık, engellilik gibi çeşitli alanlarda faaliyet göstermektedir. Dezavantajlı olarak tanımlanan bu grupların savunuculuk ve danışmanlık yaparak uygun kaynaklara ve kurumlara yönlendirilmelerini sağlamak ve gerekli hallerde psiko-sosyal açıdan gerekli mesleki destekleri vermek sosyal hizmet mesleğinin temel faaliyet alanlarından bazıları olarak bilinmektedir.
Tıbbi sosyal hizmet nedir?
Tıbbi sosyal hizmet, hasta ve ailesinin hastalık süreciyle ortaya çıkan psiko-sosyal gereksinimlerinin karşılanması için sağlık kuruluşlarında yürütülen sosyal hizmet uygulamalarını kapsamaktadır. Hasta ve ailesi, hastalığın etkileri sebebiyle doğrudan tıbbi sosyal hizmetin odağında bulunmaktadır. Tıbbi sosyal hizmet bu kapsamda, sosyal hizmet desteğine ihtiyaç duyan danışanın tedaviden en iyi şekilde fayda sağlayabilmesini, temel sağlık ihtiyaçlarının karşılanmasını, tedaviye erişiminin kolaylaştırılmasını, hasta ve ailesinin tedaviye uyumunun sağlanmasını hedefleyerek tedaviye etki eden psiko-sosyal gereksinimler için ekip çalışması yürütüp danışan için en uygun destek modelini oluşturmaktadır.
Tıbbi sosyal hizmet birimi nerelerde bulunur?
Tıbbi sosyal hizmet birimi hastanelerde, toplum ruh sağlığı merkezlerinde, aile sağlığı merkezlerinde, evde bakım hizmeti sunan merkezlerde, rehabilitasyon ve bağımlılık merkezlerinde, ruh sağlığı hizmeti veren kurumlarda bulunmaktadır. Tıbbi sosyal hizmet uzmanları hastanelerin onkoloji, geriatri ve diyaliz servislerinde de bulunabilmektedir. Tıbbi sosyal hizmet birimi tercihen hastanelerin giriş katında, hasta ve hasta yakınlarının kolay ulaşabileceği yerlerde bulunması ve kolay erişilebilir olması önemlidir.
Tıbbi sosyal hizmet biriminde çalışan sosyal hizmet uzmanı hangi gruplar ile çalışır?
Tıbbi sosyal hizmet uzmanının görevi; sağlık kuruluşuna başvuran hastanın veya ailesinin psiko-sosyal ve sosyo-ekonomik gereksinimlerinin tespit edilmesini sağlamak, tespit edilen gereksinimler ile ilgili sosyal hizmet desteklerini planlayıp uygulamaktadır. Tıbbi sosyal hizmet biriminde çalışan sosyal hizmet uzmanı; kronik rahatsızlığı bulunan bireylerle, refakatçisiz ve bakım gereksinimi bulunan hastalarla, engelli hastalarla, sağlık güvencesi bulunmayan hastalarla, ihmal ve istismara uğramış çocuklarla, alkol ve madde bağımlılığı bulunan bireylerle, adölesan gebelerle yaşayan çocuklarla, yoksul hastalarla, yabancı uyruklu olup sağlık hizmetinden yararlanamayan hastalarla ve tedavi için sağlık göçü yapan bireylerle çalışmaktadır.
Tıbbi sosyal hizmet birimine nasıl müracaat edilir?
Tıbbi sosyal hizmet birimine başvururken randevu veya sıra almak gibi bir gereklilik bulunmamaktadır. Ücretsiz olan bu hizmetten yararlanmak için bireysel olarak müracaat edileceği gibi gerekli olduğu hallerde hastane yetkilileri ve acil servis veya poliklinik tarafından da danışan yönlendirilmektedir.
Hangi durumlarda tıbbi sosyal hizmet birimine müracaat edilir?
Tedavi sürecinde maddi güçlüklerle karşılaşılması durumunda, ilaç veya tıbbi malzeme ihtiyacının karşılanamadığı durumlarda, hastanın sosyal güvencesi olmaması durumunda ve barınma ve ulaşım gibi temel ihtiyaçların karşılanamadığı durumlarda hastanenin tıbbi sosyal hizmet birimine müracaat edilebilmektedir. Maddi güçlükle karşılaşıldığında tıbbi sosyal hizmet birimi maddi destek sağlayamamaktadır ancak müracaatçının uygun kurumlara başvuruda bulunmasına destek olmaktadır. Tıbbi sosyal hizmet biriminde görev yapan sosyal hizmet uzmanı, hastanın yaşam koşullarını, ailesini, sosyal destek ağlarını değerlendirirken hastaya ve ailesine hastalıkla baş etme ve tedavi sürecini kolaylaştıracak destekler hakkında danışmanlık vermektedir. Tıbbi sosyal hizmet uzmanı, hastanın ailesinin ve çevresinin hastaya daha iyi destek sunabilmesi için bilgilendirme ve rehberlik yapmaktadır. Tıbbi sosyal hizmet uzmanı, hasta ve hasta yakınlarına yönelik kronik hastalıkla yaşam, stres yönetimi ve haklar ve sosyal yardımlar gibi konularda grup eğitimleri düzenlemektedir. Benzer sorunları yaşayan insanların bir araya gelmesini sağlayarak çeşitli grup çalışmaları da yapabilmektedir.
Tıbbi sosyal hizmet biriminde bulunan sosyal hizmet uzmanı hangi konularda bilgi vermektedir?
Tıbbi sosyal hizmet birimleri, müracaatçıların sağlık okuryazarlığı kapasitelerini artırmaya yardımcı olmaktadır. Tedavi sürecinin kolay ve sağlıklı ilerleyebilmesi için müracaatçının doğru sağlık bilgisine ulaşmasını desteklemektedir. İş kazalarında hastaya veya hasta yakınlarına tedavi masrafları, iş kaybı, hasta hakları gibi konularda bilgilendirme yapmaktadır. Sosyal hizmet uzmanı, yabancı uyruklu hastalara da yasal hakları hakkında bilgi vererek danışmanlık hizmeti ile doğru kaynaklara ulaşmasına destek olup dil bilmeyen yabancı uyruklu müracaatçılara tercüme desteğinin sağlanmasına yardımcı olmaktadır. Düşük gelirli veya sosyal güvencesi olmayan ailelere sosyal yardım başvurularında rehberlik etmekte ve konaklama, ulaşım gibi temel ihtiyaçlar için kamu kurumları ve sivil toplum kuruluşları ile iş birliği içinde çalışarak koordinasyon sağlamaktadır.
Ayrıca tıbbi sosyal hizmet uzmanı, uzun süreli ve zorlu tedavi süreçleri gerektiren durumlarda, örneğin kanser tedavisi gören çocuklara ve bakım verenlerine yönelik destekler de sunmaktadır. Bu kapsamda, ailelerin hastalık sürecini anlayabilmeleri ve doğru tıbbi bilgiye erişebilmeleri için sağlık okuryazarlığını güçlendirici eğitim ve danışmanlık hizmetleri vermektedir. Özellikle bakım verenlere çocukların tedavi süreci, hastalığın getirdiği yan etkiler, beslenme, hijyen, psikolojik destek imkanları ve sosyal hakları gibi konularda bilgilendirme yapılmaktadır. Psiko-sosyal destek kapsamında, hem tedavi gören çocukların duygusal ihtiyaçları hem de bakım verenlerin tükenmişlik, kaygı ve uyum sorunları ele alınmaktadır; gerektiğinde psikolog, psikiyatrist veya çocuk gelişim uzmanları ile iş birliği sağlanmaktadır. Ailelere motivasyon sağlanması amacıyla sosyal destek sistemlerini güçlendirilirken çocuklar için sosyal ve eğitsel etkinlikler düzenlenmesine tıbbi sosyal hizmet uzmanları tarafından aracılık edilmektedir.
Özel gereksinimli bireyler tıbbi sosyal hizmet birimine hangi konularda müracaat edebilir?
Özel gereksinimli bireyler ve aileleri, kendilerine yönelik sağlanacak destekler hakkında bilgi almak için tıbbi sosyal hizmet birimine müracaat edebilmektedir. Örneğin, evde bakım desteğinin sağlanması için gerekli başvuruların yapılmasında tıbbi sosyal hizmet birimi yol göstermek ve danışanların süreçlerine eşlik etmek önemli bir destek olmaktadır. Bireyler, evde sağlık hizmetlerinden yararlanma, çocuklar için özel gereksinim raporunun alınması gibi konularda izlenecek adımlar hakkında bilgi almak ve evde eğitim desteği için tıbbi sosyal hizmet birimine danışılabilmektedir. Tıbbi sosyal hizmet biriminde görev yapan sosyal hizmet uzmanı, özel gereksinimli bireyin yaşadığı evde veya tedavi gördüğü hastanedeki fiziki koşulların uygun olmaması durumunda alanın incelemesini yaparak ekipler ve kurumlar arası çeşitli önerilerde bulunabilmektedir.
Tıbbi sosyal hizmet biriminde görev yapan sosyal hizmet uzmanı hangi meslek grupları ve kurumlar ile iş birliği içinde çalışmaktadır?
Tıbbi sosyal hizmet biriminde çalışan sosyal hizmet uzmanı, hastaların sağlık ihtiyaçlarını karşılamak ve sağlık hizmetlerine erişimlerini kolaylaştırmak amacıyla çok disiplinli bir ekiple iş birliği içinde çalışmaktadır. İş birliği yaptığı başlıca meslek grupları ise doktorlar, hemşireler, psikologlar, psikiyatristler, beslenme ve diyet uzmanları, fizyoterapistler, hasta hakları birimi çalışanlarıdır. Birimde görev yapan sosyal hizmet uzmanları çeşitli kurumlar ile sık sık iletişim halindedir. Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı, belediyeler, adli makamlar ve sivil toplum kuruluşları bu kurumların başında gelmektedir. Dezavantaj yaşayan bireylerin çeşitli imkanlara ulaşmasını hızlı bir şekilde sağlamak için sivil toplum kuruluşları ile iş birliği yapılması bu noktada büyük önem taşımaktadır.
Tıbbi sosyal hizmet birimleriyle görüşmelerimizde paylaştığım bilgilerin gizli kalacağından emin olabilir miyim?
Tıbbi sosyal hizmet biriminde sosyal hizmet uzmanıyla yapılan veya yapılacak olan tüm görüşmeler hem mesleki etik kurallara hem de yasal düzenlemeler gereği gizlilik ilkesine dayanmaktadır. Sosyal hizmet uzmanı ve müracaatçı ile kurulan ilişki güven temeline inşa edilmektedir. Yapılan görüşmede edinilen ekonomik durum, sağlık durumu, aile ilişkileri gibi bilgiler sadece sosyal hizmet uzmanı, gerektiğinde ise profesyonel meslek elemanları tarafından bilinmektedir. Tıbbi sosyal hizmet biriminde yapılacak görüşmelerin başında, paylaşılan bilgilerin gizli tutulacağı, yalnızca profesyonel sınırlar içerisinde kullanılacağı ve gizlilik esasına dayandığı ile ilgili aydınlatma yapılmaktadır. Sosyal hizmet uzmanı müracaatçının mahremiyetine ve haklarına saygı duyarak görüşmelerini sürdürmektedir. Ancak müracaatçı kendisine ya da çevresine zarar verme riski taşıyorsa, çocuk ihmali, istismarı ve şiddet gibi durumlar varsa ve mahkeme kararı ile müracaatçı hakkında bilgi talep ediliyorsa gizlilik ilkesi sınırlı bir şekilde esnetilebilmektedir.
Tıbbi sosyal hizmet birimi, yalnızca hastalık tedavisinde değil, bireyin ruhsal, bedensel ve sosyal yönden iyilik haline ulaşmasını hedefleyen bütüncül sağlık anlatışının önemli bir parçasıdır. Sosyal hizmet uzmanları, sağlık kurumlarında bireylerin süreçlerine eşlik eden ve güçlendiren konumda olan profesyonellerdir. Bu uzmanlar, danışanların yaşadığı sosyoekonomik ve psiko-sosyal sorunlara bütüncül yaklaşarak bireylerin baş etme mekanizmalarının güçlenmesine yardımdı olmaktadırlar. Uzmanlar, danışanların karşılaştıkları güçlüklere çözüm üretmekte ve gerektiğinde ilgili kurumlarla danışan arasında bir köprü görevi görmektedir. Tedavi sürecinde yaşanabilecek her türlü sosyal, ekonomik ya da psikolojik güçlükte bu birimlere başvurmak hem hastanın hem de ailenin yükünü hafifletmekte büyük rol oynamaktadır.
*Konu ile ilgili farklı sorularınız veya detaylı bilgi talebiniz olması durumunda Vakfımızın Sosyal Hizmet Birimine aşağıdaki numaraların WhatsApp hattı üzerinden ulaşabilir ve sosyal hizmet danışmanlık desteğimizden yararlanabilirsiniz.
Sosyal Hizmet WhatsApp Hattı
0 549 483 95 45
0 537 305 70 34
0 537 306 26 10
0 549 229 23 22
KAYNAKÇA
Tıbbi Sosyal Hizmet Uygulama Yönergesi
Aysan Ü., (Ed.). Tıbbi Sosyal Hizmet El Kitabı, Grafiker Yayınları, Ankara, 2021